Is het jou al opgevallen dat er veel over burn-out gepraat wordt, maar dat niemand exact lijkt te weten waar het vandaan komt? Terwijl we dit eigenlijk al weten sinds 1967. Toen hebben enkele onderzoekers, met name Maier, Seligman en Solomon, wetenschappelijk aangetoond wat de effecten van aangeleerde machteloosheid zijn.

Het experiment ging als volgt (voor de goede orde, het speelde zich af in een tijdperk waarin nog op een andere manier over dierenwelzijn gedacht werd). Het doel was om te onderzoeken wat het verband was tussen angst en leervermogen bij honden. Hiervoor werd een groep proefdieren (de 'testgroep') blootgesteld aan een reeks zeer lichte elektrische schokken terwijl ze in een soort hangmat hingen. Ze konden niets doen om de schokken te vermijden of verminderen, en moesten de schokken dus gewoon ondergaan.

Vervolgens werd dezelfde groep proefdieren in een dubbele kooi geplaatst, waarbij één deel van de vloer een zeer lichte elektrische lading kreeg en het andere deel niet. Een andere groep dieren werd in dezelfde situatie geplaatst, maar deze groep (de 'naïeve' groep) had niet de 'voorbehandeling' in de hangmat ondergaan. Keer op keer werd vastgesteld dat de 'naïeve' dieren rondsprongen en vanalles probeerden tot ze in de veilige helft van de kooi terecht kwamen, terwijl de testgroep weinig tot niets ondernam om aan de prikkels te ontsnappen. Het leek wel alsof de testgroep het had opgegeven om te proberen, want ze bewogen ook merkelijk minder.

Ook bij andere proefdieren, met name ratten, kon Weiss in '68 een gelijkaardig resultaat aantonen. De testgroep ondernam alweer veel minder nieuwe pogingen. In nieuwe situaties, waarin ze wél controle hadden, brachten ze niet het leervermogen op om hun lot te veranderen.

Weiss onderzocht de proefdieren nadien op het aantal maagzweren dat ze ontwikkelden als indicator van stress (het liep in die tijd meestal niet zo goed af voor de proefdieren). Ratten die geen impact hadden leren hebben op hun lot, ontwikkelden maagzweren. Dieren die dezelfde beproevingen hadden ondergaan, maar die telkens wél een oplossing hadden kunnen vinden, ontwikkelden deze maagzweren niet. Hokansons heeft in 1971 hetzelfde experiment uitgevoerd op mannelijke studenten en kon een gelijkaardig effect meten door de bloeddruk te observeren (met menselijke proefdieren werd toen al iets beter omgesprongen).

Door de jaren heen werden tientallen gelijkaardige experimenten opgezetmet dezelfde conclusie: een 'voorbehandeling' met machteloosheid demotiveert, doetleervermogen verminderen en doet motivatie verdwijnen. We zien dagelijksartikelen over burn-out die gelijkaardige effecten beschrijven bij mensen. Maarkunnen we de inzichten uit deze oude experimenten gebruiken om een behandelingte vinden? Want geef toe, in de maatschappij van vandaag is een confrontatiemet machteloosheid moeilijk te vermijden. We maken bijna allemaal wel eenssituaties mee die ons gewoon overkomen en waar we niets aan kunnen veranderen.

Gelukkig hebben dezelfde wetenschappers een behandeling ontdekt die het effect kan remediëren en die ons ook kan wapenen voor de effecten van machteloosheid in de toekomst. Daarover volgende keer meer.